1773-1909 Osmanlı Dönemi İstanbul
Teknik Üniversitesi’nin kuruluşuna kadar gelen mühendislik eğitimi askeri
kurumlarla başlamış ve 1909 yılına kadar devam etmiştir. Osmanlı
Devletinde Padişah III. Mustafa
döneminde ilk kez batılı anlamda mühendislik eğitimi vermek üzere 1773 yılında Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (İmparatorluk Deniz Mühendishanesi) kurulmuştur. 1795 yılında Padişah III. Selim
döneminde Hasköy’de askeri kara mühendisleri yetiştirmek üzere Mühendishane-i Berr-i Hümayun (İmparatorluk Kara Mühendishanesi) kurulmuştur. Mühendishane
dışında 1825 de kurulan “Tıbbiye-i Şahane” de, Dr. Abdullah Bey tarafından 1855 yılından itibaren “İlmütabakat-ül arz ve Maadin”
ismi ile dersler verilmeye başlanmıştır. Bir anlamda bu tarih ülkemizde,
günümüzdeki anlamına yakın yerbilimleri öğretiminin başlangıcı olarak
alınabilir. Bu
arada, İstanbul’da ilk jeoloji kitabı 1853
yılında basılmıştır. Bu kitap 1833
de Nerée BOUBÉE tarafından Paris’te,
‘Géologie Populaire à la Portée de Tout
le Monde Apliquée à l’Agriculture et à L’Industrie’ adı ile yayınlanmış
olan kitabın çevirisidir. Bu çeviri doğrudan Fransızcadan değil Mısır kaynaklı
bir Arapça tercümeden yapılmıştır. Türkçeye çeviri yapan Rusçuklu er-seyd
Mehmet Ali Fethi Efendidir ve bu çalışmasına İlm-i Tabakatül-Arz adını vermiştir (Şengör, 2010). 1863 yılında Darülfünunun açılması ile çıkarılan “Mecmuai Fünun” dergisinde, Türkiye’nin ilk maden mühendisi Sadrazam İbrahim Ethem Paşa tarafından
hazırlanan “Methali İlimi Jeoloji ve
Maadin” başlıklı makalede ilk kez “Jeoloji” kelimesi kullanılmıştır. 1885-1890 yılları arasında, Lecoq Paşa
tarafından hazırlanan ve Mühendishane-i
Berri’i Hümayun matbaasında basılan “Ameli
ilmü arz” (Uygulamalı Jeoloji!) kitabında yer verilen bilgiler günümüzün
inşaat mühendisliği öğretiminde işlenen “İnşaat
Jeolojisi” konuları ile bir ölçüde örtüşmektedir. Aynı
yıllarda, 1883 de kurulan “Hendese-i Mülkiye” de Yüzbaşı Ali Fuat Efendi, Edinburg
Üniversitesi hocası A. Geiki
tarafından hazırlanan kitabı dilimize çevirmiş ve “Tabakatül-arz” adı ile derslerde okutmuştur. |
1909-1944 Teknik Üniversite’nin Kuruluşundan Önceki Sivil Mühendislik Dönemi Hendese-i Mülkiye mektebindeki 7 yıllık mühendislik eğitimi, 1909 yılında okulun Bayındırlık Vekâleti’ne bağlanmasından sonra Mühendis Mekteb-i Âlisi adı ile sivil bir nitelik kazanmış ve eğitim 5 yıla indirilmiştir. Bu okula Viyana Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ph. Forchheimer beraberinde bugünkü tanımıyla Zemin Mekaniğinin kurucusu Prof. Dr. Von Terzaghi’yi getirmiştir. Bu bilim dalı mühendishane bünyesinde kurulmuştur. Daha sonra Robert College’e geçen Terzaghi, 1925 yılında ünlü ‘Zemin Mekaniği’ kitabını yayınlamıştır. 1929 yılında Viyana Yüksek Teknik Üniversitesi’ne, daha sonra ABD de Harward Üniversitesi’ne geçen ve jeolojiye çok önem veren bir bilim adamı olan, dünyanın birçok üniversitesinden fahri doktora ünvanı alan Prof. Dr. Terzaghi, ileriki yıllarda İstanbul Teknik Üniversitesi’nin fahri doktora verilen ilk yabancı bilim adamı olmuştur. 1909-1928 yılları arasında bu okulda Alfred Loupe, Müller, Dr. Kalçer ve Behçet Emin Bey tarafından “Arziyat, Tabakatül Arz, Tabakat ve Madeniyyat” dersleri okutulmuştur (Bilge ve diğ., 2010). Bu dönemden başlayarak (1918), İTÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü’ndeki eğitim görevi ve emekliliğine kadar (1963), İTÜ de 45 yıl sürekli jeoloji-mineraloji dersleri veren hoca, Ahmet Malik SAYAR’dır. 1918 yılında İstanbul Darulfünunu Fen Medresesi’nde (Fen Fakültesi) ‘İlm-i arz ve Maadin’ dersi asistanı olarak mesleki çalışmalarına başlamış, 1919 yılında İstanbul Darülfununu’nda müderris muavinliği (Doçent), 1921 de Mühendis Mekteb-i Ali’sinde Muallim (Profesör) olmuştur. A. M. SAYAR, 1924-1944 yıllarında İstanbul Darülfununu’nda ‘Suhur ve Müstehasat’ (petrografi ve paleontoloji) derslerinin yanı sıra Mühendis Mekteb-i Âlisi ve Yüksek Mühendis Mektebi’nde de jeoloji ile ilgili dersler vermiş, Türkiye Jeolojisi, mineral, taş ve fosiller üzerinde araştırmalar yapmış, İstanbul’un 1/100.000 ölçekli ilk jeoloji haritasının hazırlanmasını sağlamış, laboratuvarlar kurmuş ve çok değerli koleksiyonlar oluşturmuştur. |
1944-1953 İstanbul Teknik Üniversitesi’nde Maden Fakültesi’nin Kuruluşuna Kadar Geçen Dönem 1944 yılında ‘Yüksek Mühendis Okulu’nun İstanbul Teknik Üniversitesi haline dönüştürülmesinden sonra İnşaat Fakültesi ders programındaki ‘Jeoloji’ dersi Prof. A. Malik SAYAR ve Asistan Kemal ERGUVANLI tarafından verilmeye başlamıştır. Kemal ERGUVANLI, 1944-1948 yılları arasında Hereke ve civarında yaptığı çalışmalar sonucunda “Hereke Pudingleri ile Gebze taşlarının İnşaat Bakımından Etüdü ve Civarlarının Jeolojisi” konulu doktora tezini hazırlamıştır. Bu tez İstanbul Teknik Üniversitesi senatosunca kabul edilen “ilk doktora tezi” olup, tezin formatı İTÜ’de uzun yıllar aynen korunmuştur. İnşaat Fakültesindeki jeoloji dersinde, 1932 de ilk, 1949 da ikinci baskısı yapılan Mineraloji ve Jeoloji kitabı okutulmuştur. 1949 yılında İnşaat Fakültesi Jeoloji Kürsüsünün üçüncü elemanı olarak Asistan Cazibe ARIÇ görev almış ve burada başladığı ‘Haliç, Küçükçekmece Gölü Bölgesinin Jeolojisi’ konulu doktora tezini 1955 yılında Maden Fakültesi’nde tamamlamıştır. Maden Fakültesinin kuruluşundan bir yıl önce 1952 yılında, İTÜ’de yerbilimleri konusunda önemli bir gelişme yaşanmış, UNESCO’nun bilimsel desteği ile ‘Hidrojeoloji’ ve ‘Sismoloji’ Araştırma ve Yüksek Lisans Enstitüleri kurulmuştur. İTÜ bünyesinde jeoloji mühendisleri mezun edilinceye kadar aktif görev yapan bu enstitülerde uluslararası ünlü öğretim elemanları görev almış jeolog ve jeofizikçilere bir yıllık eğitim ve tez hazırlığından sonra ‘Hidrojeolog’ ve ‘Sismolog’ uzmanlık sertifikaları verilmiştir. |
1953-1961 İTÜ Maden Fakültesi’nin Kuruluşu ve Yerbilimleri Eğitim Dönemi İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesine 5. Fakülte olarak katılan Türkiye’nin ilk Maden Fakültesi, Prof. İlhami CİVAOĞLU’nun girişimi ile başlatılan ve 6 yıl süren (1947-1953) çok ayrıntılı ve titiz çalışmalar sonucunda 1953 yılında kurulmuştur. Prof. A. Malik SAYAR’ın ilk dekanı olduğu Taşkışla’nın küçük bir bölümüne sıkışan fakültenin başlangıçta 10, daha sonra diğer fakültelerden gelenlerle sayıları 34’e çıkan öğrencisi, 6 profesör ve 5 doçent’den oluşan 11 öğretim üyesi bulunmaktaydı. Kuruluşta Fizik, Kimya, Matematik ve Jeoloji kürsüleri bulunan fakülteye 1954 yılında Maden Yatakları ve Mineraloji, 1955 yılında Maden İşletmesi ve Cevher Hazırlama, 1956 da da Tatbiki Jeofizik kürsüleri eklenmiştir. Kuruluş yıllarında İTÜ İnşaat Fakültesi Jeoloji kürsüsünden Maden Fakültesi’ne geçen Prof. A. Malik SAYAR, Doç. Dr. Kemal ERGUVANLI ve Asistan Cazibe ARIÇ’dan oluşan kadroya, Maden Tetkik Arama Enstitüsü’nden yurt dışına (İsviçre, ABD) gönderilerek doktoralarını tamamlayan Doç. Dr. Galip SAĞIROĞLU (1952), Doç. Dr. Ekrem GÖKSU (1952), daha sonra da Prof. Dr. Kazım ERGİN (1956) katılmıştır. Bu kadro, 1938 yılında ATATÜRK tarafından Almanya’ya gönderilerek doktorasını tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi’ne dönen Prof. Dr. İhsan KETİN’in 1953 yılında Maden Fakültesi’ne katılması ile zenginleşmiştir. 1959 yılında Maden Fakültesi içindeki kürsülere ‘Tatbiki Jeoloji’ adı ile yeni bir kürsü eklenmiştir. |
1961-1982 (YÖK Yasasının Çıkarılmasına
Kadar Geçen Dönemde) Jeoloji Mühendisliği Öğretimi 1961
yılında Maçka’daki Maden Fakültesi binasında 5 yıllık eğitim sonucunda ‘Jeoloji Yüksek Mühendisi ve Petrol Yüksek
Mühendisi’ diplomaları veren ilk, öncü bölümler kurulmuştur. Bu
5 yıllık eğitimde Mühendislik
formasyonu verilecek temel bilim dersleri (Fizik, Kimya, Matematik, Teknik
Tasarım ve Çizim vb.) ile Jeolog
formasyonu kazandıracak yerbilimi derslerinin dengeli olarak yerleştirildiği
programların düzenlenmesine gayret edilmiştir. Haftanın 6 gününe yayılan, 40
saatin üzerindeki bu yoğun programlar ile
Orta Avrupa ekolündeki ‘Yüksek
Mühendis’ tanımı ve niteliğine uygun elemanların yetiştirilmeleri
amaçlanmıştır. Bu süreç 1973 yılına kadar devam etmiş, bu yıldan sonra 4 yıllık eğitime dayalı ‘Jeoloji Mühendisi’ yetiştirilmesine
başlanmıştır. 4
yıllık Jeoloji Mühendisliği eğitiminde, temel bilimler derslerinin verildiği
(Fizik, Kimya, Matematik) kürsülerin yanı sıra Genel Jeoloji, Maden Yatakları
ve Mineraloji (daha sonra Maden Yatakları ve Jeokimya, Mineraloji ve
Petrografi), Tatbiki Jeoloji (daha sonra Mühendislik Jeolojisi ve Kaya
Mekaniği, Uygulamalı Jeoloji) ve Jeofizik kürsüleri yer almıştır. Bu süreçte
genelde öğretime ağırlık verilmiş, üniversitelerdeki bölümlere özgü, fakülteler
ve kürsüler tarafından oluşturulan, bağımsız
ve özgün ders programlarının
uygulanmasına özen gösterilmiştir. İTÜ
deki Maden ve Jeoloji Mühendisliği Bölümlerinin kuruluş yıllarında görev alan
ve yukarıda adı geçen hocalarımız, izleyen yıllarda başta Karadeniz Teknik
Üniversitesi (KTÜ) olmak üzere İzmir, Eskişehir ve diğer bazı Anadolu
Üniversitelerindeki Yer Bilimleri öğretimlerine de çok önemli katkılar
sağlamışlardır. YÖK
yasasının çıkarılmasıyla birlikte ülkedeki üniversitelerde tekdüze öğretime geçilmiş,
bilimsel ve yönetsel anlamda
büyük değişikler olmuş, uzun yıllar kürsüler ile yönetilen Fakültelerin
bölümleri bu kanunla birlikte Anabilim Dallarına dönüştürülmüştür. Bu süreçte
diğer tüm üniversitelerde olduğu gibi, İTÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü de Jeoloji, Uygulamalı Jeoloji,
Mineraloji-Petrografi ve Maden
Yatakları-Jeokimya olmak üzere dört Anabilim Dalından oluşturulmuştur. İTÜ
Jeoloji Mühendisliği bölümünde 1980’li yılların ortalarına kadar eğitim ağırlıklı olarak uygulanan
program, bu yıllardan sonra giderek artan yoğunlukta olmak üzere eğitim-araştırma nitelikli hale
getirilmiştir. Bu dönemde Ulusal ve Uluslararası kuruluşlar ile çok sayıda
ortak araştırma projeleri üzerinde çalışılmış ve sonuçlandırılmıştır. 1997 yılında bölüm elemanlarının
görevlendirildiği, ‘Avrasya Yerbilimleri
Enstitüsü’ nün kurulması ile Lisansüstü ve araştırma ağırlıklı eğitim bu enstitüde odaklanmıştır. |
Kaynakça Bilge, M., Zorlu, T., Barutçu, B. ve Neftci, A. (2010), 1909-1929 Yıllarına ait İTÜ Arşiv Katalogları Işığında Mühendislik Eğitimi Tarihimize Bakış. İTÜ Vakfı Dergisi, Sayı 56. s.53-63. İstanbul Erguvanlı, K., (1978), Jeoloji Mühendisliği Öğretiminin Türkiye’de gelişimi. MTA 25. Yıl. Ankara Erguvanlı, K., (1978), Türkiye de Jeoloji Konusunda İlk Yayınlar. Yeryuvarı ve İnsan Dergisi, Cilt 3 ve 4. Ankara. Erguvanlı, K., (1978), Türkiye de son 50 yılda Mühendislik jeolojisi ve problemleri MTA 50. Yıl Bülteni Ankara. Erguvanlı, K., (1979), Türkiye’de Jeoloji Araştırmalarında ve Jeoloji eğitiminde öncüler. JMO Yer Yuvarı ve İnsan Ankara. Erguvanlı, K., (1978), Türkiye de son 50 yılda Mühendislik jeolojisi ve problemleri MTA 50. Yıl Bülteni Ankara. Erguvanlı, K., (1979), Türkiye’de Jeoloji Araştırmalarında ve Jeoloji eğitiminde öncüler. JMO Yer Yuvarı ve İnsan Ankara. İTÜ 25. Yılda Maden Fakültesi Kılavuzu (1977-1978) İTÜ Maden Fakültesi 50. Yıl Bülteni I Maslak (2003) İTÜ Maden Fakültesi Bülteni (1983). İTÜ Maden Fakültesi Genel Jeoloji Mensupları, (1995)., Cumhuriyet Abidelerinden Biri İhsan Ketin (1914-1995) 30 Aralık 1995, Cumhuriyet Gazetesi İstanbul. İTÜ, 1984-85, 1985-86 Kılavuzu Ketin, İ. ( ): İshak Efendinin Mecmua-i Ulum-i Riyaziye Adlı Eserinden Alınan Notlar. Sayar, C., (2011), Ord. Prof. A. Malik SAYAR’ın hayatı ve eserleri (Özel notlar) Şengör, A. M. C., (2010), Bir bilim Adamının serüveni, "Celal Şengör Kitabı" Söyleşi Sefa Kaplan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 675 s. Şengör, A. M. C., (2010), Osmanlı’nın ilk Jeoloji kitabı ve Osmanlı’da Jeolojinin durumu hakkında öğrettikleri. Osmanlı bilim araştırmaları, Asuman BAYTOP armağanı, Editör Feza GÜNERGUN, İstanbul Üniversitesi Yayını, No:4966 Cilt:1 Sayı:1-2, İstanbul. |
Bölüm Başkanlarımız 1982-1983: Prof.Dr. Işık KUMBASAR 1983-1985: Prof.Dr. Şakir ABDÜSSELAMOĞLU 1985-1988: Prof.Dr. Kemal ERGUVANLI 1988-1991: Prof.Dr. Yücel YILMAZ 1991-1994: Prof.Dr. Mahir VARDAR 1994-1997: Prof.Dr. Atasever GEDİKOĞLU 1997-2004: Prof.Dr. Erdoğan YÜZER 2004-2005: Prof.Dr. Fikret SUNER 2005-2008: Prof.Dr. Remzi AKKÖK 2008-2010: Prof.Dr. Ö. Işık ECE 2010-2013: Prof.Dr. Remzi KARAGÜZEL 2013-2018: Prof.Dr. Sezai KIRIKOĞLU 2018-2020: Prof.Dr. Ziyadin ÇAKIR 2020-2024 :Prof.Dr. Emin ÇİFTÇİ 2024- :Prof.Dr. Şenel ÖZDAMAR |